WROCŁAWSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE
Société des Sciences et des Lettres de Wrocław
Wrocław Scientific Society
Inauguracja działalności Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego nastąpiła 10 czerwca 1946 r. w szczelnie zapełnionej auli Politechniki Wrocławskiej z udziałem licznie zaproszonych gości; m.in. przedstawiciela PAU prof. Tadeusza Lehra-Spławińskiego, wojewody wrocławskiego Stanisława Piaskowskiego, wiceministra kultury i sztuki Leona Kruczkowskiego i wiceministra oświaty Władysława Bieńkowskiego. To uroczyste pierwsze posiedzenie ogólne, będące zwieńczeniem starań i prac podjętych już od jesieni 1945 r., było ważnym wydarzeniem w życiu naukowym i kulturalnym nie tylko Wrocławia. Inicjatorem powołania Towarzystwa był późniejszy pierwszy i długoletni jego prezes prof. Stanisław Kulczyński, nie ulega jednak wątpliwości, że był on w tym wypadku animatorem i organizatorem pewnej idei zbiorowej, dyskutowanej najpierw w kręgach towarzyskich, potem zaś odzianej w szaty sformalizowanych, starannie uprzednio jednak przygotowanych, poczynań organizacyjnych pracowników nauki przybyłych ze Lwowa (Stanisława Kulczyńskiego właśnie, Hugo Steinhausa, Kamila Stefki, Edwarda Suchardy, Karola Maleczyńskiego) oraz Ludwika Hirszfelda.
Z lwowskim ośrodkiem związana była przed wojną poważna liczba pracowników nauki po wojnie osiadłych we Wrocławiu. Dla WTN i sporej liczby jego członków owa tradycja lwowska miała więc znaczenie szczególnie doniosłe. Stąd w działaniach i pracach Towarzystwa obok dwóch generalnie najważniejszych nurtów bądź tendencji w prowadzonych badaniach i ogłaszanych pracach musiał dać znać o sobie ów wątek lwowski. Przez długie lata rygory cenzuralne uniemożliwiły jego realizację. Przez kilkadziesiąt zatem lat w poczynaniach i publikacjach WTN dominowały dwa główne nurty. Pierwszym była działalność wynikająca z uprawiania przez członków Towarzystwa określonych dyscyplin naukowych i to ona była najpełniejszym wyrazem funkcjonowania WTN jako „towarzystwa ogólnego”. Nurtem drugim, zauważalnym jednak nie tylko w pracach humanistycznych, acz w nich przybrał on postać najbardziej spektakularną, było realizowanie najszerzej, wielodyscyplinarnie i interdyscyplinarnie pojmowanej problematyki śląskiej. Jej obecność jest wyraźnie widoczna w dorobku Towarzystwa, nie ograniczała jednak roli WTN do modelu towarzystwa regionalnego. To WTN świadczyło wielokroć swą pomoc różnorakim towarzystwom regionalnym, ogrom wysiłku wkładając w popularyzację nauki. Ów natomiast nurt lwowski pojawić się mógł w pracach członków Towarzystwa stosunkowo niedawno, zabarwił jednak poczynania WTN w sposób dość wyraźny, co stało się głównie już za sprawą najbardziej emocjonalnie związanego z lwowską tradycją starszego pokolenia.
O dziejach WTN z perspektywy ponad półwiecza jego istnienia można rzec, iż przeszło niebywały rozwój, jeśli w roku inauguracyjnym liczyło ono 31 członków, dziś zaś ma kilkanaście razy więcej. O rozwoju świadczyć również dobrze może bezwzględna liczba publikacji: w toku owych siedemdziesięciu pięciu lat ukazało się pod auspicjami Towarzystwa niemal dziewięćset druków zwartych. O randze Towarzystwa bez wątpienia dowodnie świadczy fakt, iż jego członkami byli i są wybitni uczeni, szczycący się najwybitniejszymi osiągnięciami i stanowiący część złotej legendy nauki polskiej. Efekt ten wzmóc może podanie tu łącznej ponad półtora tysięcznej liczby odbytych posiedzeń naukowych z odpowiednio większą liczbą przedstawionych na nich prac i wygłoszonych referatów. Obraz rozwoju spotęgują na pewno dane o odbytych konferencjach, o poczynaniach na polu popularyzacji nauki, nieraz będące autentycznymi osiągnięciami w skali społecznej, czego znamiennym przykładem są czy to niejeden z blisko trzystu zorganizowanych do tej pory Wrocławskich Czwartków Naukowych, na których frekwencja sięgała kilkuset osób.
Co ważne, spektakularne sukcesy były udziałem Towarzystwa nie tylko w pierwszych powojennych latach „głodu wiedzy”, skoro także setki słuchaczy miały sesje „turoszowska” w 1962 r., sesja na temat problemów Legnicko-Głogowskiego Zagłębia Miedziowego w 1965 r., „sesja wiejska”, poświęcona problemom wsi dolnośląskiej w 1973 r. oraz I Wrocławska Konferencja o „Etosie ludzi nauki” w 2021 r., która ze względu na panującą pandemię była również transmitowana na kilku kanałach internetowych, bądź posiedzenie Wydziału VI WTN poświęcone problemom zaopatrzenia Wrocławia w wodę i posiedzenia Wydziału V poświęcone aktualnym problemom i osiągnięciom medycznym.
W ciągu siedemdziesięciu pięciu lat zmieniało się oblicze Towarzystwa. Jego skład tworzą dziś kolejne już pokolenia uczonych – wnuków nawet w nauce tej generacji, która organizując życie naukowe we Wrocławiu, powołała do życia i treścią wypełniła poczynania WTN. Zgodzić się wypadnie, iż pozycja Towarzystwa przez te lata ulegała różnym wahaniom (trudne lata pięćdziesiąte – utrata siedziby i drukarni, lata stanu wojennego – zawieszenie działalności), od ery stosunkowo bądź wielkiej pomyślności do upadku materialnej pozycji. Na przekór tym trudnościom wewnętrznym i zewnętrznym Wrocławskie Towarzystwo Naukowe nie tylko istnieje i żyje, ale stanowi w pejzażu wrocławskiej nauki element bez wątpienia ważny, legitymujący się nie tylko osobliwą i bogatą historią, ale także i cenioną tradycją.